استادراهنما: سرکار خانم خديجه سادات بوترابي

استادمشاور: -

محقق: لیلاعابد (8/12/95)

چکیده

 تدبر در آیات قرآن و درک و فهم باطن و تاویل آیات، از مبادی فهم و تفسیر قرآن بوده که در گذر دوره های قرآن پژوهی، با تفسیرها و داوری های مختلفی رو به رو بوده اند. ژرفای نهفته در ورای آیات، از عصر نزول مورد توجه پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) قرار داشته و در گذر زمان ذهن اندیشه وران اسلامی را به خود معطوف داشته است. اهمیت فهم باطن و تاویل آیات از طریق تدبر مستمر و فراگیری اصول و قواعد راهیابی به بطون قرآن، از آن جهت است که اولا بخشی از معارف و معانی قرآن مربوط به باطن و تأویل قرآن است و ثانیا جاودانگی قرآن، ارتباط وثیقی با این دو مقوله دارد. با این حال مفسران در معنا شناسی اصطلاحی تدبر و خصوصا بطن و تاویل، دیدگاه های متفاوتی دارند که در این  تحقیق پس از معنا شناسی لغوی و اصطلاحی این واژگان، دیدگاه قرآن و روایات و اندیشمندان در مورد معنای این واژگان و رابطه ی بین آن ها در قرآن کریم بیان شده و رابطه منطقی بین آن ها ذکر شده است. تدبر در لغت به معنای نظر کردن در عاقبت امور است و در اصطلاح، ژرف اندیشی و عاقبت اندیشی در معارف قرآنی می باشد که در نتیجه، کشف حقایق قرآنی، ایمان آوردن و عمل بر طبق آن فراهم می شود. بطن در لغت هرچیز مخفی است و در اصطلاح دارای دیدگاههای مختلفی می باشد که در دیدگاه مختـار به معنـای معـانی و مصـادیق پنهـان آیات که فراتر از مدلول ظاهری آیات است، می باشد. تاویل در لغت به معنـای مرجع و عـاقبت است و در اصطلاح نیز دارای دیدگـاه های مختلف و متعددی می باشد که در دیدگاه مختار، به معنای رجوع از معنای ظاهری آیات به معانی فراظاهری به واسطه قرینه، که این معانی فراظاهری مقصود واقعی خداوند از آیات است؛ برطبق این تعاریف و طبق دیدگاه مختار، رابطه ی منطقی بین تدبر و بطن قرآن، عموم و خصوص من وجه است و رابطۀ بین بطن و تاویل، عموم و خصوص مطلق می باشد یعنی بطن عام و تاویل خاص است و رابطه بین تدبر و تاویل عموم و خصوص من وجه می باشد.

کلیدواژه ها: تدبر، بطن، تاویل، قرآن، روایات.