استادراهنما: سرکار خانم طوبي شاكري گلپايگاني

استادمشاور: حجت الاسلام و المسلمین حبيب الله شعباني موثقي

محقق: طاهره سادات نعیمی (۲۴/۱۲/۹۰)

چکیده

 انسان، موجود پیچیده و دارای ابعاد مختلف است. وجه تمایز انسان به امتیاز عقلی او در مقابل سایر موجودات، حقوق و اختیارات متمایزی را برای او می طلبد. در طول قرن های متمادی، فلاسفه و متفکرین، اندیشه ها و آموخته های خویش را تحت عنوان«حقوق بشر»  همراه با مبانی و نگرش های مبتنی بر اصالت انسان، در قالب اسنادی همچون: «منشور ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاقهای بین المللی، کنوانسیون های خاص، اعلامیه رفع تبعیض علیه زنان و...»، ارائه داده اند. این اسناد و شواهد، مدعیِ جامعیت مواد بیانگر حقوق و تکالیف زن و مرد در موقعیت های مختلف است و مدونین آن ادعای جهانشمولی این  اسناد را دارند و دولت ها را ملزم به رعایت این حقوق می دانند. منابع حقوق بشر مطرح شده در این اسناد عبارت است از:«مذهب، حقوق طبیعی، اثبات گرایی و خداجویی». مبانی آن (همچون: حق طلبی، عدالت خواهی، ظلم ستیزی، عقلانیت و تعهد.) با توجه به بشر بودن مدونین این اسناد، پذیرش آن در تمامی جوامع و فرهنگ ها با مشکل مواجه می شود اگرچه بسیاری از کشورهای اسلامی، به صورت نسبتا محدود و مقیّد بر اساس مبانی الهی دین اسلام،  آن را می پذیرند زیرا دین اسلام به عنوان کاملترین دین و بارزترین تفکر، به دور از ارائه ها و پیرایه ها، ارزش فراوانی برای انسانها، قائل شده، حقوق بشر را از حقوق مسلم انسان دانسته، به کرامت ذاتی و اکتسابی انسان ارج می نهد. این اهمیت، حقوقی برابر وشایسته برای همه­ی انسانها می طلبد. مجموعه حقوق مطرح شده در کلام وحی، حقوقی  است همچون:«حق حیات، حق معیشت، حق آزادی، حق تعلم و...» این موارد، بیانگر میزان ارزشمندی انسانها در تجلی آیات الهی است.   در طول دوره های مختلف تاریخی، زن به عنوان یک انسان، از جهت های مختلف حقوقی، با فراز و نشیب های فراوان، مواجه بوده است. به همین دلیل، رفع تبعیض های حقوقی ناشی از جنسیت زن در ابعاد مختلف زندگی او، محور اصلیِ همه­ی اعلامیه ها و معاهدات و اسناد مرتبط با حقوق زن قرار گرفته است. با عنایت به بشری بودن اسناد مذکور و عدم احاطه کافی در نگرش به تمامی ابعاد و جوانب شخصیت زن، تعارضاتی میان مواد آن و متون دین اسلام مشاهده می شود. پژوهش حاضر با بهره گیری بیش از ۹۰ منبع مختلف، اعم از کتب، مقالات، نشریات، منابع نوری و نرم افزاری و...درصدد بررسی اسناد مرتبط با حقوق بشر و مبانی دین اسلام در عرصه حقوق خانوادگی زنان است. تحقیق مذکور مشتمل بر دو بخش کلی است. بخش اول، حق را از جهت لغت و اصطلاح حقوقدانان و فقها بیان می کند. در معناشناسی حق، بر اساس نوع نگرش فقهاء، معانی متفاوتی همچون: (تصرف، ملک، حکم، امتیاز و... ) ذکر شده است و بر مبنای تفاسیر متمایز حقوقدانان، معانی مختلفی همچون:(اعمال اراده، منفعت، نفع حمایت شده به نیروی اراده و...) بیان شده است. با صرفنظر از نگرشهای مذکور، حق در گستره آیات و روایات و علم فقه و حقوق، تقسیم بندی های متفاوتی می پذیرد. حقوق خانوادگی زن برگرفته از نهاد خانواده با در نظر گرفتن معنا، ماهیت، اقسام و مبانی حقوق خانواده، در این بخش، تأمل و بررسی شده است. حقوق بشر، مبانی و محدوده ، مهمترین اسناد مرتبط با حقوق زن و تحلیل، مفاهیم کلیدی آن در گفتار دوم و سوم این بخش گنجانده شده است. در گفتار پنجم با در نظر گرفتن توجه ویژه اسلام به کرامت انسانی، جایگاه بشر و حقوق بشر در دین مبین اسلام، گردآوری شده است. در بخش دوم، با تبیین معنای لغوی و اصطلاحی حق ازدواج و طلاق، حق مهریه و نفقه، حق حضانت و ارث به انطباق کنوانسیون با نگرش اسلام نسبت به حقوق مذکور، پرداخته، جایگاه اصلی زن در اسلام و معیار تفاوت های حقوقی مرد و زن مسلمان را بیان می کند.

کلیدواژه ها: حقوق بشر، حقوق زن، ازدواج، طلاق، حضانت،ارث.