استادراهنما: سرکار خانم طوبي شاكري گلپايگاني

استادمشاور: حجت الاسلام و المسلمین عباس سماواتي

محقق: خدیجه حامدی (۲۱/۲/۹۴)

چکیده

اختلاف آراء درفقه یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار درجامعه ی دینی است ؛این مسئله با توجه به پیشرفت علوم و گستردگی موضوعات مستحدثه ثمرات فقهی قابل توجهی رابه دنبال دارد؛ مسئله ی اختلاف فتاوا همواره مورد توجه اندیشمندان و بزرگان این علم بوده و در جامعه ی امروز نیز به عنوان  یکی از پرسشهای مهم  نسل جوان مطرح می شود، اینکه چرا در بین آراء و نظرات  فقها وعلمای عظام اختلاف وجود دارد؟ چرا فقیهی در یک مسئله ی واحد امری را واجب و فقیهی دیگردرهمان مسئله آن را مستحب می داند . اختلاف آراء درمسئله ی رؤیت هلال ماه ، خمس پس انداز مسکن،غنا وموسیقی ، شرط استطاعت حج، احکام دخانیات،مسئله ی نیابت درذبح،تلقیح مصنوعی، کالبدشکافی،پیوند اعضاء و...از جمله نمونه هایی است که برخی از علماء بزرگواردرباره ی آنها دیدگاههای متفاوتی دارند ، با توجه به تأثیراین اختلافات در یک جامعه ی دیندار، لزوم پرداخت ریشه ای به این مسئله نه تنها درفهم واستنباط صحیح از نصوص دینی کمک می کند بلکه در یافتن راه حلها ی مناسب در جهت رفع اختلافات از اهمیت به سزایی برخورداراست و اولین گام، مشخص کردن حوزه ی مشروعیت ودایره ی استنباطات فقهی است. هرم  قانونگذاری دراسلام مشتمل بر سه لایه است که بیانگردامنه ی ثابتات و متغیرات در احکام می باشد ؛ لذا اختلاف آراء و فتاوای فقهی نه درضروریات ولایه تأویل ناپذیر بلکه در فروعات از احکام و لایه تأویل پذیرآن قابل طرح است . بنابراین اصول، قواعد کلان و احکامی که در رأس هرم قانونگذاری قراردارند ، جزء ثابت ولایتغیر شریعت اسلام محسوب می شوند وحوزه ی مشروعیت اجتهاد، درمحدوده ی متغیرات ازاحکام قراردارد و لذا خاستگاه های اختلاف را نیز باید در این جایگاه دنبال کرد.اما در بیان علل و عوامل اختلاف آراء، دیدگاههاوابعاد متعددی قابل بررسی می باشد که مهمترین علل را می توان در دو بخش عوامل درون فقهی و برون فقهی دنبال کرد؛ اختلاف در  عوامل درون فقهی از جمله اختلاف های ناشی از اختلاف در منابع فقهی  (منابع اصلی وتبعی) و نیز اختلاف در مبانی علمی مانند  مبانی اصولی ، کلامی ، رجالی و فقه الحدیثی از جمله مهمترین و زیر بنایی ترین مباحث در منشأ و خاستگاه اختلافات فقهی محسوب می شود؛عوامل برون فقهی مانند نقش زمان ومکان در شناخت صحیح موضوعات و تطبیق با فروعات و نیزعوامل فردی و اجتماعی همچون منهج و مشرب فقهی فقها، نقش مدارس و مکاتب فقهی و نیز تأثیر محیط، باور ها، هنجارها و حتی عوامل روان شناختی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این رساله سعی شده است بستر و علل اختلاف آراء  را با بیان مصادیق و ثمرات فقهی آنها مورد بررسی قرار دهد .

کلیدواژه ها: فقه امامیه ، مشروعیت اجتهاد، ثابتات ، متغیرات، مبانی، عوامل برون فقهی اختلاف، عوامل  درون فقهی اختلاف.