انسان، موجودی کمال طلب است که تمامی امکانات جهت نیل به کمال وی و کسب موفقیت مادی و معنوی، در اختیارش قرار داده شده است( «وسخر لکم ما فی السموات وما فی الارض جمیعا منه » (جاثیه/۱۳) ; «و آنچه در آسمانها و زمین است همه را از سوی خودش مسخر شما ساخت.»).
لازمه رسیدن به اهداف و موفقیت، در سایه به کار بستن شرایط و عواملی است که در کلام امام علی علیه اسلام، می توان این رموز موفقیت را یافت.
رموز موفقیت در کلام حضرت علی علیه السلام
- دینداری و تقوی
- استفاده از فرصتها
- خویشاوندان
- تلاش و کوشش
- داشتن هدف
- داشتن همت
- داشتن دوست خوب
- استفاده از تجربه ها
- مشورت
- نظم و برنامه ریزی
۱. توفیق الهی
وجود راهنما برای رسیدن به اهداف لازمه موفقیت در مسیر است؛ که توفیق الهی بهترین راهبری است که انسان را در حرکت در مسیر موفقیت کمک می کند.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
«لا ینفع اجتهاد بغیر توفیق; کوششی که با توفیق همراه نباشد سودی ندارد .»( غرر الحکم، شماره ۴۰۰۲)
«لا قائد خیر من التوفیق; راهنمایی بهتر از توفیق وجود ندارد .»( بحار الانوار، علامه مجلسی، ج ۱، ص ۹۴، حدیث ۳۴)
۲. دینداری و تقوی
دینداری و تقوای الهی از جمله عواملی است که انسان را در رسیدن به آرزوهای دنیوی و اخروی و کسب موفقیتها کمک می کند .
حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: «فان تقوی الله مفتاح سداد وذخیرة معاد وعتق من کل ملکة ونجاة من کل هلکة; همانا ترس از خدا کلید هر در بسته، و ذخیره رستاخیز و عامل آزادگی از هرگونه بردگی و نجات از هرگونه هلاکت است .»( نهج البلاغه، خطبه ۲۳۰)
۳. استفاده از فرصت ها
استفاده بهینه از فرصتهای بدست آمده و کار امروز را برای فردا نگذاشتن و حساسیت روی ثانیه های عمر داشتن، از جمله عواملی است که موجب موفقیت انسان در تمامی زمینه ها چه در مسائل اجتماعی - سیاسی و چه مسائل معنوی می شود .
الف) ضرورت استفاده از فرصتهای نیک
امام علی علیه السلام می فرمایند: «کل معاجل یسال الانظار وکل مؤجل یتعلل بالتسویف; آنان که وقتشان پایان یافته خواستار مهلتند و آنان که مهلت دارند کوتاهی می ورزند .» پس آنان که هنوز حسرت فرصتهای از دست رفته را نخورده اند، بهوش باشند و چونان صیادی تیز بین و زبردست، اگر طالب موفقیتند لحظه لحظه فرصتهای بدست آمده را صید کنند .( نهج البلاغه، حکمت ۲۸۵)
ب) لزوم عمل در ایام فراغت و سلامت جسم
حضرت فرمودند: «فلیعمل العامل منکم فی ایام مهله قبل ارهاق اجله وفی فراغه قبل اوان شغله وفی متنفسه قبل ان یؤخذ بکظمه; هر کس از شما که اهل عمل است باید عمل کند در روزگاری که مهلت دارد پیش از آنکه مرگ فرا رسد و در ایام فراغتش پیش از آنکه گرفتار شود و در ایام رهایی اش پیش از آنکه گلوگاه او [به وسیله مرگ] گرفته شود .»( نهج البلاغه، خطبه ۸۶)
ج) سعی در استفاده هرچه بیشتر از فرصتها
در زندگی هر انسانی، فرصتهای اندکی پیش می آید که اگر خوب استفاده شود، یک عمر از آن بهره برداری می شود . پس، از موقعیتهای بدست آمده باید با حداکثر توان بهره جست که غروب طلایی هر روز را فقط یک بار می توان تجربه کرد .
علی علیه السلام در این باره فرمودند: «بادروا بالاعمال عمرا ناکسا او مرضا حابسا او موتا خالسا; (۱۵) بسوی اعمال [نیکو بشتابید پیش از آنکه عمرتان پایان پذیرد یا بیماری مانع شود و یا تیر مرگ شما را هدف قرار دهد .»( نهج البلاغه، خطبه ۲۳۰)
۴. خویشاوندان
خانواده به عنوان اولین کانونی که شخصیت انسان در آن شکل می گیرد، با الگو دهی مناسب و فراهم کردن فضایی مطلوب در خانواده، نقش بسزایی در شکل گیری و شکوفایی استعدادهای اعضای خانواده ایفا می کنند.
امام علی علیه السلام درباره نقش اساسی این کانون گرم در رساندن انسان به هر موفقیتی فرمودند:
«ایها الناس انه لا یستغنی الرجل وان کان ذا مال عن عترته ودفاعهم عنه بایدیهم والسنتهم وهم اعظم الناس حیطة من ورائه والمهم لشعثه واعطفهم علیه عند نازلة اذا نزلت به; ای مردم، انسان هر مقدار که ثروتمند باشد، از خویشاوندان خود بی نیاز نیست که از او با زبان و دست دفاع کنند . خویشاوندان انسان، بزرگترین گروهی هستند که از او حمایت می کنند و اضطراب [و ناراحتی] او را می زدایند، و در هنگام مصیبتها، نسبت به او پرعاطفه ترین مردم می باشند .( نهج البلاغه، نامه ۳۱)
۵. تلاش و کوشش
سعی و تلاش از جمله عواملی است که انسان را در رسیدن به اهداف و خواسته هایش کمک می کند .
امام علی علیه السلام همگان را به تلاش فرا می خوانند و می فرمایند: «فعلیکم بالجد; بر شما باد تلاش و کوشش .» چرا که «لا یدرک الحق الا بالجد; حق جز با تلاش و کوشش بدست نمی آید .»( نهج البلاغه، خطبه ۲۹ و ۳۰)
۶. داشتن هدف
شخصی که به دنبال موفقیت در کارهاست باید در ابتدای امر، هدف خود را مشخص کند و بعد از شناسایی مهمترین هدف با تمام توان جهت رسیدن به آن تلاش نماید؛ چرا که موفقیت انسان در کارهایی است که فکر و اندیشه را در همان کار بکار می گیرد .
امام علی علیه السلام فرمودند: «ان رایک لا یتسع لکل شی ء ففرغه للمهم; فکر تو وسعتی که همه امور را فرا بگیرد ندارد، پس آن را برای امور مهم فارغ بگذار .»( غررالحکم، شماره ۵۵۵)
۷. داشتن همت
حضرت امیر علیه السلام قدر هر انسانی را به اندازه همتش می داند و می فرماید: «قدر الرجل علی قدر همته; قیمت و ارزش آدمی به قدر همت اوست .»( ابن یمین)
از نکات قابل توجه در این بحث این است که بلند همتی با تن پروری سازگار نیست . طالب موفقیت باید خود را از تن پروری بدور کند و با تمام توان خود، به تلاش و کوشش بپردازد .
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «فشدوا عقد المازر واطووا فضول الخواصر ولا تجتمع عزیمة وولیمة; (۹) پس کمربندها را محکم ببندید و دامن همت بر کمر زنید که به دست آوردن ارزشهای والا با خوشگذرانی میسر نیست ».( نهج البلاغه، خطبه ۲۴۱ )
۸. داشتن دوست خوب
انسان موجودی اجتماعی است و خلقتش به گونه ای است که هر کسی به دیگری محتاج است . در این میان نقش گروه همسالان و بخصوص دوستان حساس و خطیر است . درباره نقش دوستان همین نکته کافی است که شخصیت هر انسان را در اجتماع با دوستان او می سنجند، همچنان که حضرت علی علیه السلام فرمودند: «فان الصاحب معتبر بصاحبه; هر کس را از آن که دوست اوست، می شناسند .»( نهج البلاغه، نامه ۶۹ )
شکی نیست که دوستان هر انسانی، اساسی ترین نقش را در موفقیت او ایفا می کنند و گاهی در اثر کم توجهی و یا بی توجهی، همین دوستان به اصطلاح صمیمی، مایه بدبختی و هلاکت می شوند.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «یا بنی ایاک ومصادقة الاحمق فانه یرید ان ینفعک فیضرک وایاک ومصادقة البخیل فانه یقعد عنک احوج ما تکون الیه وایاک ومصادقة الفاجر فانه یبیعک بالتافه وایاک ومصادقة الکذاب فانه کالسراب، یقرب علیک البعید ویبعد علیک القریب; (۱۳) پسرم! از دوستی با احمق بپرهیز، چرا که می خواهد به تو نفعی رساند اما دچار زیانت می کند، از دوستی با بخیل بپرهیز، زیرا آنچه را که سخت به آن نیاز داری از تو دریغ می دارد . و از دوستی با بدکار بپرهیز که با اندک بهایی تو را می فروشد . و از دوستی با دروغگو بپرهیز که او به سراب بماند; دور را برای تو نزدیک و نزدیک را برای تو دور می نمایاند .»( نهج البلاغه، حکمت ۳۸)
۹. استفاده از تجربه ها
یکی دیگر از عوامل موفقیت، استفاده از تجربیات است. آنهایی که خود را بی نیاز از تجربه می دانند به مقصد نخواهند رسید . چنان که حضرت علی علیه السلام فرمودند: «من غنی عن التجارب عمی عن العواقب; (۱۶) کسی که خود را از تجربه ها بی نیاز بداند، سرانجام [امور] را نخواهد دید »( غررالحکم، شماره ۱۰۱۶۲ )
همچنین آن حضرت در نهج البلاغه فرمودند: «ومن التوفیق حفظ التجربة; (۱۹) حفظ تجربه بخشی از موفقیت است .»( نهج البلاغه، حکمت ۲۱۱ )
۱۰. مشورت
شور و مشورت با صاحبان اندیشه های پاک و همتهای عالی، مسیر انسان را در رسیدن به اهداف عالی هموار می سازد. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «والاستشارة عین الهدایة وقد خاطر من استغنی برایه; (۲۶) مشورت نمودن چشمه هدایت است و کسی که [به خاطر رای شخصی] خود را مستغنی از دیگران بداند، خویشتن را به خطر می افکند .»( نهج البلاغه، حکمت ۲۱۱ )
۱۱. نظم و برنامه ریزی
برای هر انسانی شایسته است در همه کارهای زندگی برنامه منظمی داشته باشد تا بتواند از عمر خویش بهترین بهره را ببرد و به موفقی دست یابد.
امام علی علیه السلام با توجه به تاثیر نظم در نتیجه بخشی کارها، بر انجام امور روزانه در وقت خود به مالک اشتر سفارش می کند که: «وامض لکل یوم عمله فان لکل یوم ما فیه; کار هر روز را در همان روز انجام ده [و آن را به روز بعد موکول مکن] زیرا برای هر روز کار خاصی است [که مجال انجام عقب افتادگیها را نمی دهد] .»( نهج البلاغه، نامه ۵۳ )