محقق: مریم محسنی

چکیده

یکی از مباحثی که در علوم قرآنی مطرح می شود، نسخ در قرآن کریم است. نسخ از جمله مسائل با ارزشی است که جایگاه ویژه ای را در مباحث علوم قرآنی به خود اختصاص داده است. در مورد این مسأله مهم تا کنون نظرات و دیدگاه های متفاوتی از سوی دانشمندان علوم قرآنی مطرح گردیده است. آیت الله خویی و آیت الله معرفت از جمله علمای معاصری هستند که به مسأله نسخ پرداخته اند. این دو بزرگوار، نسخ در آیات و احکام الهی را به سه مورد تقسیم کرده اند. اقسامی مانند: نسخ تلاوت بدون حکم و نسخ تلاوت و حکم را مصداق تحریف قرآن دانسته اند ولی قسم سوم یعنی نسخ حکم بدون تلاوت که مهمترین نوع نسخ در قرآن است را پذیرفته اند. هر یک از این بزرگواران برای نسخ، شروط خاصی را در نظر گرفته اند. از جمله شروطی که آیت الله خویی برای نسخ در نظر گرفته اند می توان به وجود تعارض واقعی میان ناسخ و منسوخ، امتحانی نبودن حکم، انشایی بودن آیه منسوخ، عدم اثبات نسخ با خبر واحد و ... اشاره کرد. همچنین آیت الله معرفت نیز شروط نسخ را، وجود تنافی کلی بین دو تشریع، وحدت موضوع و ... معرفی کرده اند. متفاوت بودن شروط و مبانی نسخ از منظر این علمای گرانقدر، در تعداد آیات منسوخه مؤثر است؛ به طوری که آیت الله معرفت قائل به نسخ ۸ آیه از قرآن می باشند و آیت الله خویی معتقدند که هیچ نسخی در قرآن وجود ندارد و با دلایل محکم، ادعای نسخ در آیات را رد کرده اند.بدین ترتیب قسمت عظیم و مهمی از آیات قرآن که به ادعای طرفداران نسخ، منسوخ و تعطیل شده و از دایره احکام و قانون گذاری خارج شده، مجدداً احیا شده و از حالت رکود و تعطیلی خارج شده و در سیستم بهره برداری قرار گرفته و این ثروت عظیم علمی و معنوی در مسیر هدایت و قانون گذاری به جریان افتاده است.

کلید واژه ها: نسخ، اقسام نسخ، شروط نسخ، آیت الله خویی، آیت الله معرفت.