« فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب‌الدین سهروردى» مجموعهای است از اصطلاحات فلسفى و منطقى و اشراقى - عرفانى آثار غیر رمزى شیخ اشراق، همراه با تعاریف یا توصیف‌هایی که خود او از این اصطلاحات به دست داده است که به تالیف محمدخالد غفاری درآمده است و حاوی شرحى که جناب آقای غفاری از این تعاریف به عمل آورده است.
مؤلف براى تدوین این کتاب در میان آثار فلسفى شیخ، بعد از آثار فارسى او، کتاب حكمة الإشراق که منبع اصلى نظریههاى ناب اشراقى وی است، بیشتر مورد تحقیق و توجّه قرار گرفته است. حاصل این تحقیق و پژوهش، شرح و توضیح ۱۸۷، اصطلاح اصلى و حدود ۱۰۲، اصطلاح فرعى از اصطلاحات موجود در آثار غیر رمزى سهروردى است که شرح و توضیح بعضى از این اصطلاح‌هاى فرعى، مثل: انواع ادراکات، انواع برازخ، اقسام تقدّم، انواع عالم، انواع لذّت، شئونات مختلف نفس و مخصوصا انواع انوار، اهمیتى به مراتب بیشتر از اصطلاحات اصلى دارند و در نهایت مجموعهاى به وجود آمده است که براى پژوهشگران خالى از فایده نخواهد بود.
دو هدف مؤلف در تالیف اثر:
۱- بعضى از نظریات فلسفى و دیدگاه‌هاى اشراقى شیخ، در آثارش پراکنده شده و به‌صورت منسجم در یک جا نیامده است و نیز گاهى در این آثار با سیرى تکاملى از آرا و عقاید او مواجهیم؛ جمعآورى این نظریات پراکنده در زیر یک اصطلاح و استخراج حاصل و نقاوه رأى و نظر ایشان، یکى از اهداف تدوین این مجموعه بوده است.
۲- حدود نیمى از آثار شیخ اشراق به زبان فارسى است که در حدّ خود از شیواترین و شیرینترین آثار نثر فارسى درى بشمار می‌آیند و در عین آنکه منبعى سرشار از اصطلاحات فلسفى و عرفانى به این زبانند، نمایانگر توانایى و قدرت زبان فارسى در بیان مقاصد فلسفى و منطقى و عرفانى نیز هستند؛ تهیه مجموعهاى مدوّن از این تعابیر و اصطلاحات شیرین فارسى، خدمتى به زبان فارسى و تأمین مرجعى براى پژوهندگان و دانشجویان خواهد بود[۲]
ساختار و محتوا:
۱- دو مقدمه از مؤلف
- مقدمه اول: بیان انگیزه تألیف و ویژگی‌های کتاب
- نظری گذرا به سیر فکر فلسفى از آغاز تا سهروردى و در پایان به شرح حال شیخ اشراق سهروردی و بررسی تفکر فلسفی او و بررسی آثار
۲- متن کتاب: حاوی واژگان و اصطلاحات بررسی‌شده توسط مؤلف است، به ترتیب حروف الفبا در بیست‌وهشت حرف
وضعیت کتاب:
مؤلف بخشی از مستندات کتاب را که مربوط به توضیح شیخ اشراق درباره واژگان می‌باشد، در متن و بقیه مستندات را در پاورقی‌ها آورده است.
بیشتر پاورقی‌ها به مستندسازی مطالب کتاب اختصاص یافته و برخی از آنها به‌منظور رفع ابهام محتویات به کار رفته است.
فهرست محتویات در ابتدا و فهرست های فنی در انتهای کتاب آمده است.
برخی از ویژگی‌های کتاب و شیوه مؤلف:
نویسنده در ابتدا آثار در دسترس از شیخ را که در چهار مجموعه مصنّفات ۱ و ۲ و ۳ و سه رساله، گردآورى شده به‌دقّت مورد مطالعه و بررسى قرار داده و اصطلاحات فلسفى، منطقى و اشراقى آنها را استخراج نموده، سپس در وهله اوّل با استفاده از آثار خود شیخ و در صورت لزوم با مراجعه به منابعى که در این راستا کارساز بوده‌اند به شرح و توضیح آنها پرداخته است.
از آنجا که موضوع این کتاب شرح و توضیح اصطلاحات فلسفى و منطقى و اشراقى شیخ است و این اصطلاحات تنها در آثار غیر رمزى ایشان موجود است، آثار رمزى ایشان که فاقد چنین اصطلاحاتى است از طرف نویسنده مورد بررسى قرار نگرفته است.
نویسنده به مقتضاى موضوع کتاب که محدود به تدوین اصطلاحات آثار شیخ و شرح تعاریف او از آنهاست، جز در مواردى محدود و ضرورى به بررسى سیر تطوّر تاریخى این اصطلاحات و تعاریف و مقایسه آنها با نظریات سایر حکما نپرداخته است.
با توجّه به شیوایى و اهمیت زیاد آثار فارسى شیخ اشراق و جذابیت و شیرینى فوق‌العاده اصطلاحات و تعاریفى که در این آثار به کار برده، سعى نویسنده بر این بوده است که حتى‌المقدور، در وهله اوّل، تعاریف اصطلاحات را از میان آثار فارسى او به دست آورد؛ امّا چون بسیارى از اصطلاحات و موضوع‌هاى فلسفى و نظریات اشراقى او همچون نظریههاى: ارباب انواع، مثل معلّقه، سلسلههاى طولى و عرضى انوار و غیره، تنها در آثار عربى وى آمدهاند، ناچار بخش زیادى از تعاریف و اصطلاحات و اسناد و شواهد آنها را، در این مجموعه، به زبان عربى آورده و حتّى‌المقدور به شرح و توضیح آنها پرداخته و سعى کرده که نکته مهمى را براى اهل فن ناگفته نگذارد. ایشان در این میان ترجمه عین عبارات عربى را لازم ندانسته و نیاورده است.
ایشان از میان اصطلاحات فراوانى که در آثار شیخ آمده است تنها به شرح اصطلاحاتى پرداخته که یا داراى اهمیت بیشترى بوده‌اند و یا شیخ، در مورد آنها نظر خاصّى داشته است و یا در آثار فلسفى فارسى او آمده است و گاهى ثبت و ضبط عین تعابیر و تعاریف و عبارات شیخ به زبان فارسى، بیشتر از معنا و مفهوم خود اصطلاح مدّ نظر بوده است و نیز گاهى ثبت و ضبط بعضى از اصطلاح‌هاى ساده و مشهور تنها به جهت حفظ روند الفبایى این کتاب فرهنگ بوده است.
شناسنامه کتاب:
پدیدآورنده: غفاري، محمدخالد (نویسنده)
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
مکان نشر: تهران - ایران
سال نشر: ۱۳۸۰ش
نوبت چاپ: ۱
موضوع: ۱.تصوف - اصطلاح‌ها و تعبيرها ۲.سهروردی، یحیی بن حبش، ۵۴۹ - ۵۸۷ق. - کشف اللغات ۳.عرفان - اصطلاح‌ها و تعبيرها
زبان: فارسی
تعداد جلد: ۱
منبع: مقدمه مؤلف- ویکی نور