قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَیَ اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ و َسَلَّم:
« أَحِبُّوا اَلصِّبْيَانَ وَ اِرْحَمُوهُمْ …؛ کودکان خود را دوست بدارید و با آنها مهربان باشید… .»
( وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۴۸۳)
از جمله حقوق فرزندان بر والدین، محبت به فرزندان است؛ پاسخگویی صحیح به این نیاز، پایه و اساس تربیت کودک را تشکیل می‌دهد. در واقع ارضای این نیاز در وجود کودک باعث آرامش و سلامت روانی و امنیت خاطر او می‌گردد. به دلیل نقش تأثیرگذار محبّت در تربیت کودک، پیشوایان دینی توصیه‌های فراوانی به آن نموده‌اند، که طی چند قسمت، به بیان احادیث معصومین علیهم السلام در این باب می پردازیم.
♦ شیوه های محبت به فرزندان در سیره ی معصومین علیهم السلام ♦
♦ در آغوش گرفتن ♦
یکی از راه‌های محبّت به کودک، در آغوش گرفتن اوست. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان کودکی امام علی(علیه السلام) از این روش بهره می‌گرفت و او را در آغوش می‌فشرد، چنان که امیرالمؤمنین خود حکایت می‌کند.
« شما قرابت مرا با پیامبر و منزلت مخصوصی که نزد آن حضرت داشتم به خوبی می دانید.کودکی خردسال بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا بر دامان خود می نشاند،در آغوشم می گرفت، به سینه خود می چسباند...»
این جملات امیرالمؤمنین(علیه السلام) نشان می‌دهد که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت به امام علی(علیه السلام)، علاقه ی زیادی داشت و او را مانند فرزند خود در دامانش پرورش می‌داد و با در آغوش گرفتن او نهایت محبّت خود را به او ابراز می‌داشت.
(کودک- جلد۱- ص ۲۷۷)
♦ بوسیدن ♦
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اکثروا من قبله اولادکم فانّ لکم بکلّ قبله درجهٌ فی الجنه؛ فرزندان خود را زیاد ببوسید، چرا که برای شما در برابر هر بوسه، درجه‌ای در بهشت فراهم خواهد شد.»
(محمد باقر مجلسی، بحارالنوار، ج ۱۰۴، ص ۹۲)
روزی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرزندان خردسال خود امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) را می‌بوسید. «اقرع بن حابس» عرض کرد: «من ده فرزند دارم که تاکنون، هیچ یک از آنها را نبوسیده‌ام!». پیامبر به او نگاه کرد و فرمود: «من لایَرحم لایُرحم؛ کسی که رحم نکند، به او رحم نمی‌شود.»
در بیان دیگری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «من قبّل ولده کتب الله له حسنه؛ هر کس فرزند خود را ببوسد خداوند در برابر هر بوسه اجر و مزدی خواهد داد.»
از منظر امیرمؤمنان(علیه السلام) بوسیدن فرزند، نشانهی، مهرورزی و رحمت، است، چنان که می‌فرماید: «قبله الولد رحمهٌ… ؛ بوسیدن فرزند نشانهی مهربانی و محبّت است.»
(محمد بن حسن حرعاملی، وسایل الشیعه، ج ۲۱، ص ۴۸۵)
♦ خطاب با نام نیکو ♦
یکی از شیوه‌های ابراز محبّت به کودکان، صدا کردن آنان با نام زیبا و احترام‌آمیز است. خواندن با نام نیک نشان‌دهنده ی محبّت و احترام انسان به طرف مقابل است. به همین دلیل اسلام که دین محبّت و دوستی است، همواره به پیروان خود دستور می‌دهد تا همدیگر را با نام نیک بخوانید و از به کار بردن نام زشت بپرهیزید: «و لاتنابزوا بالالقاب…».
(حجرات، آیه ۱۱)
معصومان(علیهم السلام) همیشه کودکان را با احترام و نام نیک صدا می‌کردند. آنان از ابتدا در هنگام نام‌گذاری، برای آنها نام نیک و زیبا انتخاب می‌نمودند و نام نیکو را نخستین حق فرزند به عهده ی پدر می‌دانستند، چنان که امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «اول ما یبرأ الرجل ولده ان یسمّیه باسم حسن فلیحسن احدکم اسم ولده؛ اولین نیکی که پدر در حق فرزند خود انجام می‌دهد، نام نیکوست. پس باید همه ی شما نام نیک بر فرزند خود بگذارید.» و اگر کسی و یا کودکی نام زشت و نامناسب داشت، نام او را به نام نیک تغییر می‌دادند.
(محمد بن حسن حرعاملی، وسایل الشیعه، ص ۲۸۹)
برای کودکان در دوران کودکی، کنیه تعیین می‌کردند که مبادا دیگران آنها را به الفاظ زشت، تمسخرآمیز، یا تحقیرکننده کنیه دهند. در سیره ی معصومین(علیهم السلام) موارد زیادی مشاهده شده که هنگام صحبت با فرزندان خود از لفظ «یا بنیّ»(-نهج البلاغه، نامه ۳۱) «فرزند عزیزم!» استفاده می‌کردند و به این وسیله، محبّت خود را به فرزندانشان ابراز می‌داشتند؛ همان گونه که در قرآن نیز، همین واژه توسط لقمان خطاب به فرزندش به کار برده شده است.( حسن بن علی حرانی، تحف العقول، ص ۸۳) پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «بادرو اولادکم بالکنی قبل ان تغلب علیهم الالقاب؛ قبل از این که دیگران به فرزند شما القاب زشت بدهند، به آنها کنیه‌ای نیکو بدهید.»
(محمد حسن طباطبایی، سنن النبی، ترجمه حسین استاد ولی، ص ۱۵)
♦ کشیدن دست نوازش به سر کودک ♦
در سیره ی عملی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) که نمادی از محبت، مهرورزی و رحمت پروردگار نسبت به همه ی انسانها است، آمده است که برای ابراز محبّت خود به کودکان از این روش بهره می‌گرفت، چنان که نقل شده است: «و فیه کان النبی(صلی الله علیه و آله و سلم) اذا أصبح أمسح علی رؤوس ولده و ولد ولده؛ پیامبر چون صبح می‌کرد، دست نوازش به سر فرزندان و نوه‌های خود می‌کشید.»
(عدة الداعى، ص ۷۹)
♦ همبازی شدن با کودک ♦
معصومان(علیهم السلام) علاوه بر این که خود در بازی کودکان شرکت می‌کردند، به دیگران نیز توصیه می‌نمودند. چنان که از «جابر بن عبدالله انصاری» نقل شده که: «بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدم و دیدم که حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) بر پشت آن حضرت سوارند و پیامبر برای آنان زانو زده و خم شده و می‌فرماید: “چه شتر خوبی دارید و چه همبازی خوبی هستید شما”.»
(محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ترجمه رضا شیخی، ج ۱۳، ص ۴۸)
علامه مجلسی در مورد سیره ی فاطمه(سلام الله علیها) روایتی را نقل می‌کند: «و کانت فاطمه ترقّص ابنها حسناً و تقول: اشبه اباک یا حسن و اخلع عن الحق رسن و اعبدالهاً ذامنن و لاتوال ذاالاحن؛ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) فرزندش حسن(علیه السلام) را بالا و پایین می‌انداخت و می‌گفت ای حسن! مانند پدرت باش، حق را صریح بیان کن و خدای منان را عبادت نما و با انسان کینه‌توز دوستی مکن.»
(محمد بن حسن حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۰۳)
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به دیگران نیز سفارش می‌کند تا با کودکان بازی نمایند چنان که می‌فرماید: «من کان عنده صبیٌّ فلیتصاب له؛ کسی که نزد او کودکی است، باید برای او کودکی کند.»
(محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۲۹)
امام علی(علیه السلام) نیز می‌فرماید: «من کان له ولدٌ صبّا؛ کسی که فرزندی دارد، با او کودکی کند.»
(محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ترجمه حسین استاد ولی ، ص ۴۲)
♦ سلام به کودکان ♦
سلام به کودکان در سیره ی معصومان(علیهم السلام) به ویژه پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و یکی از سنّت‌های حسنه‌ای به حساب می‌آید که آن حضرت بر جای گذاشته است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) همیشه به کودکان سلام می‌کرد. «مالک بن انس» گفت: «انّ رسول الله مرّ علی الصبیان فسلّم علیهم؛ پیامبر بر کودکان گذشت و به آنها سلام کرد.»
(محمد بن حسن حرعاملی، وسایل الشیعه، ج ۲۱، ص ۵۱۵)
♦ هدیه ♦
آوردن برای خانواده، به ویژه کودکان، در اسلام فراوان توصیه شده و در قبال آن اجر معنوی زیادی وعده داده شده، چنان که به نقل از ابن عبّاس آمده است، که گفت: «من دخل السوق فاشتری تحفهً فحملها الی عیاله کان کمامل صدقهٍ الی قوم محاویج ولیبداً بالاناث قبل الذکور فانّه من فرح ابنهً فکانّما دعتق رقبه؛ کسی که وارد بازار شود، هدیه‌ای بخرد و به سوی خانواده‌اش ببرد، مانند کسی که صدقه را به سوی افراد نیازمند برده است. در دادن هدیه باید از خانم‌ها، آغاز نماید زیرا کسی که دختری را خوشحال کند، مانند کسی است که بنده‌ای را در راه خدا آزاد کرده است.»
(امالی صدوق، ص ۵۷۷)
برگرفته از: نشریه پیام زن؛ به قلم محمد یونس عارفی