« موسوعة الإمام الهادي عليه‌السلام» یکی از آثار در خور تقدیر که گام بلندی در جهت معرفی امام علی النقی(ع) بوده که توسط گروه علمى مؤسسه ولى عصر(عج) شامل آقايان سيد محمد موسوى، عبدالله صالحى، مهدى اسماعيلى و سيد ابوالفضل طباطبايى، تحت اشراف سيد محمد حسینى قزوينى، تأليف و در سال ۱۴۲۴ق در چهار جلد به زبان عربی منتشر شده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از ابوالقاسم خزعلى و سيد محمد حسینى قزوينى آغاز و مطالب در نه باب و يك خاتمه، در چهار جلد، تنظيم شده است.
شيوه تحقيقى اثر
- در احاديث با عبارات مختلف و سندهاى متعدد نقل شده، احاديث از قديمى‌ترين مأخذ و وسيع‌ترين متن انتخاب شده و در پاورقى، به ساير طرق حديث و مصادر و موارد اختلافش اشاره شده است.
- اشاره به اغلاط و اشتباهات صورت گرفته در نقل متن يا سند حديث و اصلاح موارد ممکن.
- روشن شدن برخى از عبارت‌هاى احاديث مبهم و واژه‌هاى مشكل آنها، با استفاده از كتب معتبر لغت، روشن شده است.
- مشخص شدن نام معصوم علیه السلام در احادیث مضمر با استفاده از قرائن رجالى و غير آن.
- رفع ابهام در برخى از احاديث که نام معصومى كه حديث از او نقل شده، دقيقاً مشخص نيست؛ مثل ابوالحسن كه مشترك ميان امام كاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام هادى(ع) است.
- گردآورندگان در اين مجموعه، متعرض تصحيح يا تضعيف سند احاديث نشده‌اند.
گزارش محتوا
ابوالقاسم خزعلى در مقدمه‌اش بر كتاب به شرح حال امام هادى(ع) و اخبار و زيارات صادر شده از آن حضرت از جمله زيارت جامعه كبيره و زيارت غديريه به اجمال اشاره كرده است.
سيد محمد حسینى قزوينى نيز در مقدمه‌اش ضمن بيان وظيفه و رسالتى كه مؤسسه ولى عصر(عج) برعهده دارد، به نكاتى پيرامون كتاب تذكر داده است. سپس برخى از خصائص و ويژگى‌هاى اين اثر را تشريح و درباره اسلوب تحقيق و نگارش كتاب، توضيحاتى ارائه نموده است.
باب اول در شش فصل و مشتمل بر احاديث مربوط به نسب و احوال امام هادى(ع)، از جمله تاريخ ولادت، اسامى، شمايل، مادر، همسران، فرزندان، اقوام، سن و مدت امامت و شهادت ايشان.
باب دوم در شش فصل به معرفى فضايل امام هادى(ع) اختصاص يافته است: نصوص بر امامت (از طرف حضرت خضر(ع)، پيامبر(ص) و ساير ائمه(ع))؛ نصوص بر امامت و مناقب ايشان؛ فضايل و نشانه‌هاى امامت؛ كرامات و معجزات و امور خارق العاده‌اى كه از امام هادى(ع) ظاهر شد؛ زيارت و توسل به آن حضرت؛ آنچه از علما و غيرعلما در عظمت آن حضرت گفته شده است.
باب سوم در دو فصل مشتمل بر سيره فردى و اجتماعى امام هادى(ع) و چگونگى برخورد آن حضرت با خلفاى زمان خويش تشريح شده است.
باب چهارم در چهار فصل مشتمل بر موضوعات اعتقادی توحيد، نبوت، امامت و معاد.
باب پنجم در بيست و سه فصل مشتمل بر احکام شرعی: مقدمات فقه، طهارت، نماز، روزه، زكات، خمس، حج و زيارت، جهاد و تقيه، نكاح و احكام اولاد، طلاق، وقف‌ها و صدقه‌ها، دين و قرض و ضمان، وصيت، اجاره، شفعه و لقطه، بيع و تجارت، بندگان، ارث، خوردنى و آشاميدنى‌ها، زينت و تجمل، قسم و نذر، قضاوت و شهادت، حدود و قصاص و ديات.
باب ششم در دو فصل مشتمل بر: روايات مربوط به قرآن و ادعيه و اذكار
باب هفتم در سه فصل مشتمل بر روايات امام هادى(ع) در زمينه مواعظ اخلاقى، پزشکى، اشعار امام و ذكر پاره‌اى از اشعار درباره امام
باب هشتم مشتمل برمناظرات علمى و مكاتبه‌هاى امام و نامه‌هاى ايشان
باب نهم مشتمل بر روايات امام هادى(ع) از پدران خود و ديگران
بخش پايانى مشتمل بر: احاديث مشتبه و كسانى است كه امام هادى(ع) به گونه‌اى آنها را مدح يا مذمت كرده و نيز درباره كذابان و افراد مورد وثوق امام، وكلا، نايبان امام و شعراى مورد توجه ايشان.
جلد چهارم اختصاص به ذكر اصحاب و راويان امام هادى(ع) دارد که در ابتدا اسامى ۵۱۶ نفر از اصحاب بدون ذكر شرح حال آنها و سپس نام ۳۷۹ نفر از راويان با ذكر شرح حال مختصرى از هر يك ارائه شده است.
در انتهاى بخش دوم ۱۵ اصطلاح كه در طريق برخى از احاديث امام هادى(ع) ذكر شده، آمده كه نویسنده نتوانسته معناى روشنى براى آنها بيابد آمده است.
وضعيت كتاب
- فهرست های كتاب، در پايان جلد چهارم جاى گرفته است.
که عبارتند از: فهرست آيات قرآنى؛ ادعيه و زيارات؛ احاديث؛ آثار و كتب؛ معصومين(ع)؛ انبيا و اوصيا؛ ملائكه و اجنه؛ اعلام مردان؛ اعلام زنان؛ مكان‌ها و شهرها؛ حرفه‌ها و صنايع؛ فرق و مذاهب؛ قبايل و طوايف؛ امرا و خلفا؛ عناوين فقهى؛ طول‌ها، وزن‌ها، مكيال و نقود؛ اشعار؛ اوائل؛ امثال؛ امراض؛ زبان‌ها؛ مناصب الهى؛ حيوانات؛ اطعمه و اشربه؛ البسه، زينت و رنگ‌ها؛ كتب وارد شده در متن اعم از آسمانى و غير آسمانى؛ مصادر و مراجع مورد استفاده نويسندگان و فهرست عناوين و موضوعات.
- در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفصلى پيرامون برخى از مطالب، عناوين، كلمات و اعلام متن داده شده است.
منابع:
- مقدمه و متن كتاب.
- اصغرى‌نژاد، محمد،«گزارشى از موسوعه امام هادى(ع)» نشريه فرهنگ كوثر، تابستان ۱۳۸۶، شماره ۷۰، ص ۱۷۸ تا ۱۸۱.
- مجله فرهنگ كوثر، تابستان ۱۳۸۶، شماره ۷۰.