یکی از مباحث مهم در مسئله توحید که از دیرباز تاکنون قابل‌توجه اکثر مفسران شیعه و اهل سنت بوده، مبحث توحید افعالی است که یکی از بنیادی‌ترین مسائل در اصل توحید می‌باشد. آنچه در بحث توحید افعالی بیشتر مورد چالش قرار گرفته و از نقاط بسیار بحث‌برانگیز در این حوزه است؛ مسئله جبر الهی می‌باشد؛ که دراین‌باره دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. سوء تفسیری که از آیات پیرامون توحید افعالی دست داده، متوجه این سؤال است که: خدای یگانه‌ای که مالک مطلق همه‌چیز است، قطعاً مالک فعل و اراده موجودات ازجمله انسان نیز خواهد بود و همه افعال نیز از سرچشمه وحدانیت او صادر می‌گردد. هر عملی که از انسان سر می‌زند، خارج از دایره فعل، قدرت، علم و مشیت او نیست، با این مقدمه، چگونه می‌توان افعال انسان را غیر جبری دانست؟
با تمرکز و توجه بیشتر بر دسته دیگری از آیات قرآن کریم که نقشی راهگشا در تفسیر صحیح از توحید افعالی را بر عهده‌دارند، می‌توان دریافت تمام امور خلقت به‌وسیله اسباب و علل جاری می‌شود و اراده خداوند درباره هر مخلوقی به سبب مخلوقات قبل از آن به اجرا درمی‌آید. نکته دیگر اینکه خداوند متعال خود خالق «زمان» است و تنها اوست که در حیطهٔ زمان و همچنین مکان، محدود نمی‌گردد.
هدف از این نوشتار بررسی اجمالی آیات توحید افعالی و پاسخ به شبهه جبر الهی که برخی با نگاه اشتباه خود از این آیات استنباط می‌کنند.

جهت مطالعه و دریافت فایل PDF مقاله، بر روی لینک ذیل کلیک نمایید.