سیدمحمود طالقانی در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی در روستای گِلِيَردِ طالقان، از خاندانی ريشه دار در علم و فقاهت، ديده به جهان گشود.
پدرش ابوالحسن علایی طالقانی است که فردی مومن و دیندار و اولین استاد وی در فراگیری علوم دینی بود.
طالقانی با گذراندن دروس مقدماتی در مدارس رضویه تحصیل خود را تا درجه اجتهاد ادامه دادند. آغاز فاعالیت سیاسی ایشان با با انتشار اطلاعیه‌ای در اعتراض به سیاست‌های رضاشاه در مورد کشف حجاب و زندانی شدنی شان به همین جهت می باشد.
وی پس از شهریور ۱۳۲۰ با تاسیس کانون اسلام به تفسیر قرآن برای عموم مردم و گروه های مختلفی دانشجویی رسماً مبارزات علیه رژیم را آغاز کردند.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ طالقانی به مبارزات خود علیه رژیم ادامه داد تا اینکه ساواک وی را به جرم مخفی کردن نواب صفوی در خانه‌اش دستگیر کرد و بار دیگر به زندان انداخت اما این زندان کوتاه و موقتی بود و طالقانی بزودی آزاد و فعالیت دوباره را آغاز کرد.
آیت‌الله طالقانی در سال ۱۳۳۸ به همراه میرزا خلیل کمره‌ای در کنفرانس بیت‌المقدس شرکت کرد و از طرف آیت‌الله بروجردی برای رساندن پیام ایشان به شیخ شلتوت راهی مصر شد. وی که در جریان نهضت ملی نفت مبارزات فراوانی داشت و نقش موثری در آن ایفا کرد، در سال ۱۳۴۰ به جمع بنیانگذاران نهضت آزادی ایران پیوست.
آیت‌الله طالقانی به دنبال مبارزات و فعالیت‌های سیاسی‌اش در سال ۱۳۴۱ همراه با اعضای نهضت آزادی برای مدتی به زندان رفت و بار دیگر در سال ۴۲ پس از قیام ۱۵ خرداد دستگیر و به ده سال زندان محکوم شد که البته در سال ۴۶ به دنبال عفو عمومی آزاد گردید. علما پس از انتشار خبر محکومیت وی، اطلاعیه‌های فراوانی درباره این موضوع صادر کردند و به انتقاد از رژیم پرداختند.
آیت‌الله طالقانی طی سال‌های متمادی با مرکزیت مسجد هدایت به تبلیغ و ترویج دین مشغول بود و در این سال‌ها به آموزش و تفسیر قرآن میان دانشجویان و مردم پرداخت به طوری که همواره مورد اعتماد مردم و مبارزان قرار می‌گرفت. مسجد هدایت در طول سال‌های ۴۰ و ۴۱ محل حضور صد‌ها بلکه هزاران نفر از مشتاقان نهضت اسلامی بود، از این رو سخنرانی‌های آیت‌الله طالقانی همواره مورد استقبال مردم و جوانان بود.
آیت‌الله طالقانی پس از آزادی در سال ۴۶ به دلیل طرح مسائل سیاسی و واکنش صریح نسبت به اقدامات رژیم ممنوع‌المنبر شد. وی در سال ۵۴ بار دیگر زندانی و این بار به ۱۰ سال زندان محکوم شد اما در آستانه انقلاب در آبان ۱۳۵۷ از زندان آزاد شد.
او پس از آزادی از زندان و در بحبوحه روزهای انقلاب نقش ویژه‌ای ایفا کرد و چندی بعد از سوی امام خمینی به عضویت در شورای انقلاب برگزیده شد و در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از سوی مردم تهران به عنوان نماینده انتخاب شد. یکی از یادگارهای طالقانی مساله شورا‌ها بود.
در اوایل مرداد ۱۳۵۸ بود که بنیانگذار جمهوری اسلامی، آیت‌الله طالقانی را به عنوان اولین امام جمعه تهران منصوب کرد. این اولین و باشکوه‌ترین نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب بود که در پنجم مرداد همان سال به امامت ایشان در دانشگاه تهران برگزار شد. بعد از انتصاب به عنوان امام جمعه تهران، آیت‌الله طالقانی موفق به برگزاری پنج نماز جمعه شد که آخرین نماز جمعه به مناسبت فرارسیدن سالگرد جمعه خونین ۱۷ شهریور در بهشت زهرا و کنار مزار شهدا برگزار شد.
پرتویی از قرآن، ترجمه و توضيح آغاز تا خطبه ۸۱ نهجالبلاغه، اسلام و مالكيت، مقدمه، پاورقی و توضيح «تنبيه الامة و تنزيه الملة» آيتاللّه نائينی در دفاع از مشروطيت، به سوی خدا میرويم (خاطرات سفر حج)، ترجمه جلد اوّل امام علیبن ابیطالب، تأليف عبدالفتاح عبدالقصود از جمله آثار به جای مانده از این عالم مجاهد می باشد.
آیت‌الله طالقانی در نخستین ساعات سحرگاه نوزدهم شهریور سال ۱۳۵۸ پس از سال‌ها تلاش خستگیناپذیر، فعالیت سیاسی در اثر سکته قلبی وفات یافتند و در بهشت زهرا تهران به خاک سپرده شدند.
منبع: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی/ پورتال جامع امام خمینی ره
♦ زندگی نامه آیت اله سید محمود طالقانی
♦ متن پیام تسلیت امام خمینی ره در پی وفات آیت الله طالقانی