گسترده‌ترين و جامع‌ترين كتاب موجود در مورد حيات امام يازدهم مى‌باشد که در بردارنده آنچه از امام حسن عسکری علیه السلام ـ در گفتار و کردار ـ صادر شده؛ همچنین آنچه از دیگران ـ کتب آسمانی، انبیا و ائمه علیهم السلام و شخصیت های شیعه و سنّی ـ در شأن و منزلت وی وارد شده است، می باشد. به عبارت دیگر: معجم، کلیّة مایرتبط بالامام العسکری علیه السلام خواهد بود.
مشخصات
- ناشر: مؤسسة ولي العصر عليه‌السلام للدراسات الإسلامية
- مکان نشر: ايران - قم
- سال نشر: ۱۴۲۶ق
- زبان: عربی
- تعداد جلد: ۶
پدید آورنده
توسط گروه علمى مؤسسه ولى عصر(عج)، آقايان سيد محمد موسوى، عبدالله صالحى، مهدى اسماعيلى و سيد ابوالفضل طباطبايى، تحت اشراف سيد محمدحسینى قزوينى به زبان عربى تدوين شده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از ابوالقاسم خزعلى و سيد محمدحسینى قزوينى آغاز و مطالب در نه باب و يك خاتمه تنظيم و در شش جلد منتشر شده است.
تعداد احاديث كتاب، حدود ۱۱۸۰ حديث مى‌باشد و از حدود ۲۱۰ عنوان كتاب از منابع اوليه شيعه و سنى استفاده شده است
محتوا
مقدمه ابوالقاسم خزعلى: اشاره به برخى از اخبار و روايات مربوط به امام حسن عسکری(ع)
مقدمه سيد محمدحسینى قزوينى: تشریح شيوه تحقيقى و برخى از خصائص و ويژگى‌هاى كتاب
باب اول: نسب و احوالات شخصى امام حسن عسکری(ع) در شش فصل
فصل اول، دربردارنده روايات مربوط به پيشگويى پيامبر(ص) و بشارت بر ولادت امام حسن عسکری(ع)، تاريخ و محل ولادت حضرت
فصل دوم، نام حضرت در كتب آسمانى، نسب، القاب و كنيه حضرت
فصل سوم، شمايل و جمال حضرت
فصل چهارم، نام مادر، شأن آن مخدره، همسران و اسامى و حالات ايشان، زيارت‌نامه نرجس خاتون و فرزندان دختر و پسر و خواهران و برادران آن حضرت
فصل پنجم، مدت عمر، هنگام خروج از عراق، مدت امامت و مدت عمر هنگام شهادت
فصل ششم، تاريخ شهادت، چگونگى شهادت، نماز بر جنازه آن حضرت و محل و كيفيت دفن حضرت
باب دوم: فضايل حضرت در فصول:نص بر امامت، مناقب، معجزات، زيارت و توسل، سخنان علما و ديگران در عظمت حضرت
باب سوم: مشتمل بر دو فصل سيره اجتماعى امام حسن عسکری(ع) و چگونگى برخورد ايشان با خلفاى زمان خود
در باب چهارم: سخنان امام عسكرى(ع) پيرامون امور اعتقادى مختلفى همچون توحيد، نبوت، امامت، معاد و امور مربوط به آن‌ها
باب پنجم: سخنان ارزشمند فراوان از حضرت درباره احكام فقهى در ۲۴ فصل با عنوان‌هاى فقهى و به ترتيب ابواب فقه
در باب ششم، جمع آوردن آنچه از امام حسن عسکری(ع) در مورد قرآن و دعا رسيده
باب هفتم: داراى چهار فصل در موضوعات: حكمت‌ها و موعظه‌ها، اشعار آن حضرت، فضايل شيعه، طب و درمان بيمارى‌ها
باب هشتم: مناظرات علمى و نامه‌هاى امام حسن عسکری(ع)
باب نهم: بیان رواياتى است كه آن حضرت از زبان خداوند متعال، ملائكه، انبيا، امامان و غير آن‌ها نقل كرده است در پنج فصل
خاتمه: در چهار فصل با عناوين: احاديث مشتبهه، ممدوحان و مذمومان از زبان امام عسكرى(ع)، افراد مورد وثوق آن حضرت و غير آن‌ها و اصحاب و راويان ايشان
ويژگى‌ها و شيوه نگارش كتاب
- رواياتى كه با بخش‌هاى مختلف كتاب تناسب دارند، متن كامل آن‌ها با سند در يك جا و در جاهاى ديگر، به‌صورت تقطيع‌شده، آمده است. در پاورقى متن كامل، منابعى كه آن را نقل كرده‌اند، ذكر و در پايان پاورقى ياد شده است كه قطعاتى از اين روايت، ذيل چه عنوان‌هايى آمده است.
- شماره روايات ذيل هر عنوان، از يك شروع مى‌شود. اما روايات كامل، شماره مسلسل جداگانه دارند كه در سراسر كتاب، به دنبال هم هستند. متن ۱۱۷۶ خبر گردآمده است.
- تقطيع‌ها خوب و منطقى صورت گرفته است.
- كتاب تاريخ نقلى است و بنا بر آن بوده كه تحليلى ارائه نشود.
- كتاب از جامعيت برخوردار است و بناى گردآورندگان بر آن بوده كه هيچ روايتى از قلم نيفتد.
- عنوان‌دهى و تبويب و هندسه مطلوب و سهل الوصول بودن.
- بخش عمده‌اى از موسوعه به سخنان امام عسكرى(ع) از پدران گرامى اختصاص يافته است که اين سخنان نشان دهنده آن است که حضرت در چه موقعيتى بوده است كه به چنين سخنانى تمسك جسته است.
- تهیه ۳۰فهرست در جلد ششم جهت سهولت در دستیابی به مطالب كه عبارتند از: فهرست آيات، ادعيه و زيارات، احاديث، آثار، معصومان(ع)، انبيا و اوصيا، ملائكه و اجنه، مردان، زنان، مكان‌ها و شهرها، حرفه‌ها و صنايع، فرقه‌ها و مذاهب، قبايل و طوايف، امرا و خلفا، عنوان‌هاى فقهى، طول‌ها و وزن‌ها و نقدها، اشعار، اوايل، امثال، امراض و آفات، زبان‌ها، مناصب الهى، حيوانات، اطعمه و اشربه، البسه و زينت و رنگ‌ها، كتاب‌هاى آسمانى، وقايع و ايام، ستاره‌ها و كواكب، مصادر و موضوعات
- در پاورقى‌ها، لغات و عبارات مشكل و يا اشتباه ترجمه و مورد توضيح قرار گرفته است و نيز كليه مدارك هر حديث و موضوعى، با آدرس دقيق ثبت شده است.
منابع: مقدمه و متن كتاب- سيد حسن، فاطمى، «نقد موسوعة الإمام العسكري(ع)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: اطلاع‌رسانى و كتابدارى «آينه پژوهش»، فروردين و ارديبهشت ۱۳۸۶، شماره ۱۰۳، ص۸۴ تا ۸۹- عبدالله، صالحى، «شناخت و جايگاه: موسوعة الإمام العسكري(ع)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: علوم قرآن و حديث «فرهنگ كوثر»، زمستان ۱۳۸۳، شماره ۶۰، ص۹۹ از ۱۰۲- مجله فرهنگ كوثر زمستان ۱۳۸۲، شماره ۶۰ -